Środki stylistyczne

Środki stylistyczne(językowe, poetyckie):

środki używane w literaturze, mające na celu wywołanie

u czytelnika określonych emocji, pobudzenie jego wyobraźni.

Kategoria: szkoła podstawowa

Alegoria to treść, która poza znaczeniem dosłownym ma jeszcze jedno ukryte i domyślne(często występuje w bajkach, gdzie bohaterowie zwierzęcy uwydatniają ludzkie wady. W odróżnieniu od symbolu, który jest wieloznaczny, alegorię należy rozumieć jednoznacznie.

Funkcje: zwiększa obrazowość pojęcia, jest elementem kompozycyjnym bajek, przypowieści.

Przykład:

Lis- alegoria chciwości i przebiegłości.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Anafora - powtórzenie tych samych słów na początku kolejnych wersów lub zdań.

Funkcje: uwydatnia znaczenie tych samych słów na początku kolejnych wersów lub zdań.

Przykład:

Żem często dumał nad mogiłą ludzi,

Żem nie znał prawie rodzinnego domu,

Żem był jak pielgrzym, co się w drodze trudzi

Przy blaskach gromu,

     J. Słowacki,  Hymn (Smutno mi Boże…)

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Animizacja inaczej ożywienie – literacki środek stylistyczny polegający na nadaniu przedmiotom nieożywionym lub pojęciom abstrakcyjnym cech istot żywych, np. morze ryczy, chmura goni chmur, biegną gwiazdy patrzą na nas.

Funkcja: nadaje opisowi dynamiczny charakter, oddaje wrażenie ruchu.

Przykład:

Zaświstaj cienko,

a pobiegnie rzeka

      Z. Herbert, Pudełko zwane wyobraźnią

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Apostrofa – bezpośredni zwrot w formie wołacza do adresata (osoby, pojęcia, przedmiotu, zjawiska), utrzymany w podniosłym, uroczystym.Odmianą apostrofy jest inwokacja - umieszczona na początku utworu, głównie poematu epickiego - będąca wezwaniem do muz, bóstwa lub Boga z prośbą o natchnienie i pomoc w działaniach twórczych.

Funkcja: podkreśla emocjonalny stosunek  nadawcy do adresata.

Przykład apostrofy:

Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni  sobie!

         J. Kochanowski, Na lipę

Przykład inwokacji:

Panno święta, co Jasnej bronisz Częstochowy

I w Ostrej świecisz Bramie! Ty, co gród zamkowy

Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!

[…]

Tymczasem przenoś moją duszę utęsknioną

Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych,

Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych;

                               A.Mickiewicz, Pan Tadeusz

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Archaizm - wyraz, konstrukcja składniowa lub związek frazeologiczny, który wyszedł z użycia. Archaizmy to także wyrazy w formie przestarzałej, które są jeszcze używane, lecz postrzegane jako dawne.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Epitet - wyraz określający rzeczownik w wierszu, może być wyrażony przymiotnikiem, rzeczownikiem, imiesłowem. Uwydatnia cechy przedmiotu. (np.: czerwone serce, małe króliczki, piękna kobieta jasnych oczu).

Funkcja: podkreślanie cech osób, przedmiotów, zjawisk,  tworzenie obrazu poetyckiego, budowanie nastroju.

Przykład:

Jeśli jest gdzieś leśne niebo,

On z leśnego nieba spłynął,

Śród ogrodu zdziwionego

Tuż nad ziemią się zatrzymał.

      J. Tuwim, Brzózka kwietniowa

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Metafora (inaczej: przenośnia) - zestawienie dwóch lub więcej wyrazów, które w połączeniu zyskują całkiem nowe znaczenie, różne od tego, które posiadały oddzielnie (np.: fale zbóż; morze gwiazd;)

Funkcja: tworzy nowe skojarzenia, zaskakuje, wpływa na uczucia i emocje.

Przykład:

Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi,

Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,

           A.Mickiewicz ,Stepy akermańskie

Eufemizm- wyraz lub zwrot o łagodnym znaczeniu, zastępujący wyraz zbyt dosadny, wulgarny, nieprzyzwoity, to osłabienie, zmniejszenie drastyczności określenia np. niemądry zamiast głupi, nieuprzejmy zamiast gbur.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Onomatopeja (inaczej: dźwiękonaśladownictwo) – użycie wyrazów, które swoim brzmieniem naśladują zjawiska i wydawane przez nie dźwięki, wyrazy dżwiękonaśladowcze najczęściej wzbogacają warstwę brzmieniową utworów poetyckich. (np.: kap, kap, kap; bum; plusk, skrzypieć).

Funkcja: buduje nastrój utworu, urozmaica warstwę brzmieniową utworu.

Przykład:

O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny

                                        L. Staff, Deszcz jesienny

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Neologizm artystyczny - wyraz utworzony dla potrzeb języka literackiego.

Funkcja: może nadawać wypowiedzi żartobliwy charakter, podnosi atrakcyjność wypowiedzi.

Przykład:

Pamiętam ów ruchliwie rozbłyskany szron
I śniegu ociężałe w gałęziach nawiesie,
I jego nieustanny z drzew na ziemię zron,
I uczucie, że w słońcu razem z śniegiem skrzę się.

                                         B. Leśmian, Śnieg

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Personifikacja (inaczej: uosobienie) - nadanie cech ludzkich istotom nieczłowieczym (np.: pies, który śpiewał; mysz uśmiechnęła się czule).

Funkcja: podkreśla emocje osoby mówiącej, 

Przykład:

Spły­wa­ją kro­ple z ula.
Woda z ja­bło­ni ka­pie.
Hej, deszcz po po­lach hula,
bo nie ma żad­nych zmar­twień.

            K.I. Gałczyński, Pieśni

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Porównanie - zestawienie cech dwóch zjawisk za pomocą zaimków: jak, jakby, niby, niczym, jako, jakoby, na kształt. (np.: dumny jak paw; blady jak ściana, chmura na kształt kwiatu).

Funkcja: używamy go, aby porównać ze sobą pewne słowa i uwidocznić ich cechy.

Przykład:

Bo każda chmura inna: na przykład jesienna
Pełźnie jak żółw leniwa, ulewą brzemienna,
I z nieba aż do ziemi spuszcza długie smugi
Jak rozwite warkocze, to są deszczu strugi;

                A.Mickiewicz, Pan Tadeusz

Porównanie homeryckie - bardzo rozbudowane, obszerne porównanie, człon drugi jest rozwiniętym samodzielnym obrazem poetyckim.

Funkcje: odkrywa nieoczekiwane podobieństwo, działa na wyobraźnię czytelnika.

Przykład:

Jako wilk, obskoczony znienacka przy ścierwie,
Rzuca się oślep w zgraję, co mu ucztę przerwie,
Już goni, ma ją szarpać, wtem śród psiego wrzasku
Trzasło ciche półkurcze, wilk zna je po trzasku,
Śledzi okiem, postrzega, że z tyłu za charty
Myśliwiec wpół schylony, na kolanie wsparty,
Rurą ku niemu wije i już cyngla tyka;
Wilk uszy spuszcza, ogon podtuliwszy zmyka,

                     A.Mickiewicz, Pan Tadeusz       

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Pytanie retoryczne - pytanie niewymagające odpowiedzi, ponieważ odpowiedź niejako jest w nim zawarta (np. Któż wytrwa, gdy go ognie niebieskie pochwycą?)

Funkcja: umieszcza się w utworze po to, by skupić większą uwagę czytelników, wyraźnie określić stanowisko osoby pytającej (często ironicznie), ożywić i urozmaicić styl. 

Przykład:

Dziś, kie­dy je­ste­śmy ra­zem,

od­wró­ci­łam twarz ku ścia­nie.
Róża? Jak wy­glą­da róża?
Czy to kwiat? A może ka­mień?

        W. Szymborska, Nic dwa razy

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Rym – powtórzenie jednakowych lub podobnych układów brzmieniowych w zakończeniach wyrazów zajmujących ustaloną pozycję w obrębie wersu (w poezji) lub zdania.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Rytm - dźwięki o różnej długości trwania następują po sobie tworząc szereg ruchowy, którego elementy wiążą się w całość według zasady podziału czasowego (głoski w charakterystyczny sposób układają się i co pewien czas mamy do czynienia z powtarzaniem jak gdyby tego samego dźwięku głosek, a wersy mają taką samą liczbę sylab lub odpowiednie ich ilości powtarzają się w określonym czasie tworząc cykl).

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Symbol - postać, przedmiot w utworze literackim, które poza znaczeniem dosłownym ma znaczenie ukryte, może być różnorodnie interpretowany. Odczytywanie symbolu dopuszcza wieloznaczność i dowolność (kwiat może być symbolem piękna, delikatności, miłości).

Funkcja: dodaje utworowi wieloznaczności, buduje nastrój tajemniczości.

Przykład:

Korona Popiela w Balladynie to symbol dobrej, rozważnej władzy, dbania o poddanych.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Zdrobnienie - pieszczotliwe, czułe określenie czegoś lub kogoś za pomocą dodania do wyrazu podstawowego formantu: -ka -ko -utki -nik –ek –eńko –ić –enie –eczek (np.: dom-domeczek; mało- maleńko).

Funkcja: wyraża pozytywny lub ironiczny stosunek do danej rzeczy, osoby, wprowadza pogodny nastrój w utworze.

Przykład:

Nim cię zgubi śronu ząbek

Lub chłodnej rosy perełka.

           A.Mickiewicz, Pierwiosnek

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Zgrubienie - tworzymy je, aby podkreślić niechęć i negatywne emocje do opisywanego zjawiska bądź uwydatnienia jego wieku za pomocą dodania do wyrazu podstawowego formantu –sko (np.: pies- psisko; komputer- komputerzysko).

Funkcje: wyolbrzymia, pokazuje negatywny stosunek, nadaje emocjonalny charakter wypowiedzi.

Przykład:

Brody ich długie, kręcone wąsiska,

Wzrok dziki, suknia plugawa;

       A.Mickiewicz, Powrót taty

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx